Automatisering: vloek of zegen?

Op het gebied van de tekstverwerking zijn grootse dingen geschied. Voor het in elkaar zetten van de tekst van deze verhandeling en vooral voor de verschillende verfijningsslagen waren de verschillende functies van WordPerfect een groot gemak.

De spellingcontrole voorkomt enerzijds dat we bepaalde taalfouten doorlaten, anderzijds maakt het ons lui en nodigt het uit tot slecht woordgebruik.

In het kielzog van de tekstverwerking stoomt de seriebrief op: een vorm van 'gepersonaliseerde' mailing op basis van een geautomatiseerd adressenbestand. Dat geautomatiseerde adressenbestand voorkomt enerzijds dat we belangrijke relaties over het hoofd zien, anderzijds versturen we te gemakkelijk en te mechanisch allerlei informatie.

Op een voorbeeld van een geautomatiseerd adressenbestand werd ik afgelopen Kerst getrakteerd. Van een van mijn kennissen mocht ik een Kerstgroet ontvangen die met DTP (Desk Top Publishing) was opgemaakt en verzonden in een envelop met een sticker uit een adressenbestand. Vooruitgang zullen wellicht enkelen onder u roepen, al heb ik het gevoel dat de essentie van een Kerstgroet (een stukje persoonlijke, menselijke aandacht) nauwelijks meer aanwezig was.

Een ander tekstverwerkingsfenomeen is de bouwsteencorrespondentie, ofwel: voorgebakken tekstblokken. Deze tekstblokken voorkomen een grote verspilling van creativiteit. Als ik één keer goed nadenk, kan ik mijzelf veel overbodig opnieuw formuleren besparen. Vooral bij een notariskantoor, een klachtafhandelingsafdeling of een afdeling waar aanvragen worden behandeld, zijn tekstblokken een ware verademing. Het gemak vormt echter tevens het nadeel. Het zou bijvoorbeeld bij notarissen nog niet zo gek zijn om teksten begrijpelijk en bondig te formuleren. In plaats van een verouderde vaktaal in tekstblokken te gieten, zou een meer puntsgewijze gestileerde vorm kunnen worden gekozen.

Vroeger moest de zender nog moeite doen om te formuleren (of zelfs te schrijven); nu is de ontvanger het slachtoffer van de geautomatiseerde informatie-overlast. Omdat ons meer en - ogenschijnlijk - persoonlijker informatie bereikt, kunnen we relatief minder lezen. Hierdoor zal er nog meer en nog indringender aan ons worden gecommuniceerd, totdat door al het geschreeuw, in overdrachtelijke zin, wij onszelf niet meer kunnen verstaan. Vooral met het concipiëren van teksten en het gebruik van elektronische post geldt dat in de beperking zich de Meester toont. Wat denkt u zelf? Verademing of verzuchting? Verzuchting over de zoveelste speciale brief waarin u toch maar boft dat hij speciaal aan u en nog veertien miljoen andere Nederlanders is verstuurd?