Automatisering: vloek of zegen?

Automatisering: vloek of zegen?' Of had het moeten zijn: 'Automatisering: vloek en zegen!'? Want automatisering op zich is een neutrale aangelegenheid; het is de wijze waarop wij ermee omgaan die het tot vloek of zegen maakt (zie ook voetnoot19). In feite geldt dit voor elke vinding. De TV, de videorecorder, de computer; het zijn allemaal mogelijkheden tot waar genot, doch ze bezitten ook een zuigkracht die ons kan verleiden tot een mechanische existentie, waarin weinig waar leven is te ontdekken. Het gaat dus om de wijze waarop wij ermee omgaan; dit geldt al vanaf het dynamiet van Nobel ruim honderd jaar geleden tot de kernenergie die wij deze eeuw ontdekten. Maar nu hebben wij een uitvinding gedaan die dan misschien niet in staat is om de wereld te vernietigen, maar wel om het menselijk leven te bevriezen. Te bevriezen in vaste patronen die een hechte gevangenis vormen voor het menselijk bewustzijn, gevangen in het web van het (geautomatiseerde) denken, zou Krishnamurti zeggen. Diezelfde Krishnamurti[36] vraagt zich op latere leeftijd af of het menselijk brein zal atrofiëren (= wegkwijnen) als de computer steeds meer zijn functies overneemt. De zegen van deze technologie ligt in het overbruggen van de discrepantie tussen het ritme van de natuur en de kunstmatige patronen in de cultuur en liefst dit hiaat weer te verkleinen. Want zolang er een schepping bestaat, dienen wij daarin volop te leven26) en deze liefst op een zakelijke manier te beheren27). Natuurlijk is het belangrijk om te weten hoe informatietechnologie kan worden gebruikt. Niet om de schepping te complexificeren, maar om haar te simplificeren: de weg van het midden, het midden tussen computeridiotisme en computeranalfabetisme!

Vaak wordt gezegd dat automatisering slechts een ondersteunende functie is. Deze ondersteuning zou echter niet moeten impliceren dat onze mechanische manier van leven beter geolied gaat lopen, maar dat de automatisering ondersteunt bij het ontwaken uit onze vastgeroeste gewoontepatronen. In de theoretische natuurkunde, de discipline waarin ik mijn doctorsgraad verwierf, is het mechanistische wereldbeeld van Descartes aan het begin van deze eeuw doorgeprikt. De automatisering zou het hulpmiddel kunnen zijn waarmee we de mechanische patronen in onze geest kunnen opruimen. Als automatisering en geestelijke ontwikkeling hand in hand gaan, kunnen wij een nieuwe renaissance tegemoet zien waarin het de plicht van elke informaticus is, het menselijk aspect te bewaren in die automatisering. Per slot van rekening leven we in een fascinerende wereld. Als we de maat weer kunnen vinden, wordt het toeven in deze fysieke wereld een feest op aarde. Of, zoals mijn bazen bij de Arc de Triomphe (niet te verwarren met de hemelpoort), plegen te zeggen: een leven als god in Frankrijk.

Heeft u aan het einde van deze verhandeling meer vragen dan antwoorden, dan zijn we op de goede weg. In de Kena-Upanishad[38] staat immers: 'Indien ge denkt dat ge Het kent door de natuur te onderzoeken, onderzoek dan nog eens.' Antwoorden sluiten af, vragen kunnen leiden tot bewustwording.

Gekomen aan het einde van mijn rede zou ik Hermann Hesse[23] posthuum willen vragen: wat vind je van de feuilleton die ik heb geconcipieerd; heb ik voldoende met voldoende geassocieerd? De beginzin uit het nieuwe testament sluit ik af met het oude testament[21] door de vermaning uit Prediker 12 vers 12: 'Wees gewaarschuwd; van vele boeken te maken is geen einde, en veel lezens is vermoeiing des vleses'. En u, lieve toehoorders, dank ik voor het geduld waarmee u naar mij hebt willen luisteren.